Mijn oog viel op een boeiend stukje in het boek Gedrag in Organisaties van Robbins & Judge. Het is niet zomaar een theoretisch inzicht, maar wel volgens mij een heel bruikbare waardentypologie. Ik licht dit graag verder toe.
Rokeach Value Survey
De Rokeach Value Survey (RVS), ontwikkeld door sociaal psycholoog Milton Rokeach, categoriseert waarden in twee hoofdtypen: eindwaarden en instrumentele waarden. Hieronder een toelichting van beide en een praktische toepassing op onze organisaties.
- Eindwaarden
Dit zijn de ultieme doelen of gewenste eindtoestanden in het leven of van een organisatie. Ze weerspiegelen wat een individu of organisatie uiteindelijk wil bereiken. Eindwaarden zijn eigenlijk universeel relevant en dienen vaak als sublieme drijfveren voor gedrag. Voorbeelden van eindwaarden: geluk (innerlijke harmonie), vrijheid, gelijkheid, veiligheid, duurzaamheid enzovoort.
- Instrumentele waarden
Dit zijn de middelen of gedragsprincipes die helpen om eindwaarden te bereiken. Ze gaan over hoe men zich zou moeten gedragen om de gewenste doelen te realiseren. Voorbeelden van instrumentele waarden: eerlijkheid, ambitie, respect, openheid, verantwoordelijkheid, discipline enzovoort.
De samenhang tussen eindwaarden en instrumentele waarden
Eindwaarden zijn de bestemming, terwijl instrumentele waarden de route beschrijven. In organisaties is het belangrijk om beide in een samenhang te beschouwen en te formuleren. Een voorbeeld:
- Eindwaarden: een duurzame toekomst voor de volgende generaties.
- Instrumentele waarden: verantwoordelijk ondernemen, werken, handelen met respect voor milieu en mens.
Toepassing op organisaties die aan hun waarden willen werken
Hierna volgt een fictief praktijkvoorbeeld voor de gemeente ‘Stadzicht’ en hoe je hieraan stapsgewijs kan werken.
Situatie
De gemeente Stadzicht wil haar waarden herdefiniëren om beter te kunnen inspelen op de veranderende verwachtingen van haar inwoners en om de interne werking te verbeteren. Het doel is om zowel de dienstverlening naar burgers als de interne cultuur sterker te verankeren in duidelijke waarden.
Stap 1: Eindwaarden formuleren
Eindwaarden zijn de ultieme doelen die de gemeente wil bereiken. Voor Stadzicht komen deze naar voren uit gesprekken met inwoners, medewerkers en beleidsmakers.
Voorbeelden van eindwaarden zijn:
- Inclusie: een gemeente waar iedereen zich welkom en gelijk behandeld voelt.
- Duurzaamheid: een leefbare toekomst voor huidige en toekomstige generaties.
- Betrouwbaarheid: een gemeente die haar beloften nakomt en transparant werkt.
Stap 2: Instrumentele waarden bepalen
Instrumentele waarden geven aan welk gedrag van medewerkers, leidinggevenden en beleidsvoerders nodig is om de eindwaarden te realiseren.
Voorbeelden van instrumentele waarden zijn:
- Respect: zowel intern (tussen collega’s) als extern (richting burgers) respectvol omgaan met iedereen.
- Samenwerking: actief samenwerken met burgers, organisaties, externen (bv. verenigingen) om inclusieve en duurzame oplossingen te creëren.
- Transparantie: open communiceren over beleid, budgetten en beslissingen.
Stap 3: Waarden integreren in de werking
- Voor inclusie:
- De gemeente organiseert inclusieworkshops voor medewerkers om bewustwording te creëren rond diversiteit, gelijke kansen en inclusie.
- Nieuwe gemeentelijke projecten worden geëvalueerd op basis van hun impact op kwetsbare groepen.
- Voor duurzaamheid:
- Duurzaamheid wordt geïntegreerd in het beleid door over te schakelen op groene energie in gemeentelijke gebouwen en op elektrische voertuigen voor het wagenpark.
- De gemeente betrekt burgers actief bij initiatieven zoals klimaatplannen of deelmobiliteit.
- Voor betrouwbaarheid:
- Medewerkers krijgen duidelijke richtlijnen voor een open en eerlijke communicatie met burgers, zoals een “antwoord binnen 48 uur”-beleid.
- Er wordt een klachtenprocedure opgezet die de transparantie en toegankelijkheid van de gemeentelijke werking verhoogt.
Stap 4: Evaluatie en monitoring
Enkele mogelijkheden op dit vlak:
- Inwonersenquêtes: elk jaar organiseert de gemeente een enquête waarin burgers kunnen aangeven of ze de waarden (zoals inclusie, duurzaamheid en betrouwbaarheid) in de praktijk herkennen.
- Medewerkersevaluaties: interne beoordelingen richten zich niet alleen op prestaties, maar ook op hoe goed de instrumentele waarden (zoals respect, samenwerking en transparantie) worden nageleefd.
- Jaarlijks waardenrapport: de gemeente publiceert een rapport over de voortgang van acties en doelen gelinkt aan haar waarden.
Resultaat
Door eindwaarden (zoals inclusie, duurzaamheid en betrouwbaarheid) te koppelen aan concreet gedrag en meetbare acties, ontstaat er een duidelijke leidraad voor zowel medewerkers als burgers. Dit versterkt het vertrouwen in de gemeente, bevordert de samenwerking en maakt de werking toekomstbestendig.
Dit voorbeeld kan ook eenvoudig worden aangepast aan de specifieke uitdagingen en doelen van een andere gemeente of een OCMW. Het centrale idee blijft dat eindwaarden richting geven aan de missie en de visie, terwijl instrumentele waarden het dagelijkse gedrag sturen.
